Log van Sterrenkundevereniging Christiaan Huygens

• de klassieke hemelmechanica (Newton, Laplace, etc.)
• chaos
• de stabiliteit van het zonnestelsel

Het hele verhaal kwam er op neer dat de dames/heren hemelmechaniciëns van twee lichamen nog wel kunnen bepalen hoe ze gravitationeel op elkaar reageren en rondjes om elkaar gaan draaien, maar vanaf drie lichamen is dat niet meer mogelijk. Klinkt een beetje gek in onze tijd van supercomputers, briljante geleerden en GPS-satellieten, maar vanaf drie hemellichamen is een exacte berekening van hun baan niet meer te geven, vroeger niet, nu niet, nooit niet! Nepveu nam Zon, Aarde en Maan als voorbeeld. Als alleen de Aarde om de Zon zou draaien zou het ‘eenvoudig’ zijn om exact de banen te berekenen die beiden nu en in de toekomst hebben. Maar de komst van de maan in de berekeningen maakt het erg complex. Een analytische oplossing voor het drielichamenprobleem, zoals dat in vaktaal heet, bestaat gewoon niet. Wel zijn er numerieke oplossingen en die worden bijvoorbeeld toegepast door de bekende eclipsjager van de NASA Fred Espenak. Op zijn website voorspelt de beste man zonsverduisteringen tot 5.000 jaar na Christus. Zo schijnt er op 8 augustus 4921 een mooie verduistering plaats te vinden die een totaliteit heeft van maar liefst 7 minuten en 3 seconden (schrijf het vast op in je agenda). Maar op de vraag òf en op welke dag er ook een eclips plaatsvind in het jaar 6 miljoen n.C. moet Espenak echt het antwoord schuldig blijven. En dat heeft te maken met chaos die na verloop van tijd optreedt in de banen van planeten, planetoïden en andere hemellichamen in het zonnestelsel. Zie als voorbeeld het tuimelende aardappelvormige maantje Hyperion, dat een chaotische baan rondom Saturnus beschrijft. Die chaos komt overigens niet alleen voor in planeet- en maanbanen. Het zit volgens Nepveu ook in onderstellen van treinen, boorkoppen van olieplatforms en nog andere aardse dingen. Zelfs een biljartspel blijkt vol met chaos te zitten, al was niet iedereen van de aanwezigen het daar mee eens. Al soepballen draaiend was beheerder Evert van mening dat een goede biljartspeler exact de ballen kan ‘plaatsen’. Volgend seizoen bij Christiaan Huygens: de oplossing van het drielichamenprobleem met biljartballen door Evert. Van deze prachtige ‘zomerse’ avond is uiteraard weer een fotoverslag te bewonderen. En andere fotoverslagen als vanouds in het astroblogs-fotoalbum. O ja, nog één ding. Zeg nooit tegen Nepveu dat entropie hetzelfde is als wanorde, want dan wordt hij echt boos.

Labels: lezing

Het was weer een zeer mooie waarneemavond bij sterrenvereniging Christiaan Huygens. Het weer was niet echt meewerkend en daarom werden binnen diverse foto’s en video’s van leden en niet-leden getoond. En die lieten maar weer eens duidelijk zien tot welke niveau’s amateur-astrofotografen tegenwoordig in staat zijn. Er waren foto’s bij waarvan je het zou geloven als men zou beweren dat ze met de Hubble ruimtetelescoop zijn genomen.
Als eerste had voorzitter Paul Bakker een fotopresentatie (met geluid) over de eclips van 29 maart dit jaar in Turkije. Kippenvel-werk! Daarna liet Arno Hol z’n video zien van diezelfde eclips en dat was ook zeer fraai! Er wordt wel eens gezegd dat bij sommige momenten de tijd even stil stond, maar uit de reacties bleek dat die 2 minuten van totaliteit de 29e maart precies het omgekeerde het geval was: de tijd vloog werkelijk voorbij.
Daarna was het de beurt aan Peter Pulles, die ’s middags in een paar uur tijd een complete fotoshow had gemaakt met behulp van het programma Photodex. Hij had eerst een probeerversie gebruikt, maar toen alles klaar was bleek ‘ie hinderlijke demo-teksten in beeld te brengen. Tsja, dan sta je voor een keuze. Of alles knippen/plakken in het oubollige en afgezaagde Powerpoint of de portemonnee opentrekken. Peter koos voor dat laatste en via een online transactie werd hij de gelukkige eigenaar van een full-version van Photodex. Nou, het resultaat mocht er wezen! Het programma gaat verder dan de standaard fotoshows met muziekachtergrond en transities. Er zit ook beweging in de foto’s en dat geeft het idee dat je bijvoorbeeld over de maan vliegt. Op die manier leidde Peter ons met eigen gemaakte foto’s door het gehele heelal. Heel erg boeiend allemaal. En als kers op de pudding tracteerde Peter ons nog op eenzelfde Photodex-show van de belgische amateur-astrofotograaf Karel Teuwen. Waartoe die man in staat is tart zo’n beetje alle amateur-wetten, want hij produceert werkelijk fabelachtige plaatjes. En dan schijnt hij op astrofotografiebijeenkomsten nog te klagen dat er hier en daar wat afwijkingen in de foto’s zitten, die er eigenlijk uit moeten. Wie de foto’s van Teuwen wil bekijken kan op z’n website terecht. Afijn, het was weer een zeer geanimeerde avond bij Christiaan Huygens.

Deze avond heeft Robert H. van Gent, universiteitsdocent aan de Universiteit van Utrecht in de Vakgroep Sterrenkunde en Geowetenschappen, een lezing gegeven. Het onderwerp van de lezing was ‘De astrale wetenschappen in het antieke Nabije oosten’. Een stuk of dertig leden hoorden hoe de sterrenkunde (en astrologie, vooruit dan maar) zich ontwkkelde in Mesopotamië, het gebied tussen de Eufraat en de Tigris. Daar waar de beschaving zo’n beetje begonnen is dreigt nu de beschaving te eindigen, want daar ligt Irak, letterlijk en figuurlijk brandhaard van conflicten. Die mix van astronomie en astrologie was trouwens niet enkel voorbehouden aan de oudheid, want tot aan de 17e eeuw bedreven gerenommeerde sterrenkundigen ook astrologie. Bekende geleerden zoals Copernicus, Tycho Brahe en Galileo Galileï trokken regelmatig een horoscoop. Een zucht van verlichting ging door de zaal toen van Gent vertelde dat Christiaan Huygens zo’n beetje de eerste was die sterrenkundige pur sang was en niets van astrologie moest hebben. Met een boeiende serie sheets liet van Gent zien tot welke sterrenkundige staaltjes de Mesotamiërs (waaronder een hele serie volkeren wordt verstaan, zoals Babyloniërs, Soemeriërs en Assyriërs) in staat waren. Zo is de waarde van de zogenaamde synodische maand (de tijd tussen twee nieuwe manen in) volgens recente metingen 29 dagen, 12 uren, 44 minuten en 2,88 seconden. Verkregen met behulp van hypermoderne instrumenten. De waarde die de Mesopotamiërs gebruikten week slechts een halve seconde (!) af van de hedendaagse waarde! De Mesopotamiërs waren ook de eersten die sterrenbeelden aan de hemel zagen. Van Gent liet voorbeelden zien van reliëfs waarop al bekende sterrenbeelden te zien waren zoals de Leeuw en Waterslang. Ook kwam regelmatig het sterrenbeeld Geitvis op afbeeldingen voor, nu bekend als Steenbok (Capricornus). Tenslotte had van Gent nog aandacht voor sterrenkunde in het Egyptische rijk van de farao’s.

Jawel, het was weer helder op een waarneemavond. Na de mini-ledenvergadering stonden de wintersterrenbeelden stonden in de picture. Nevels bekijken is niet voor iedereen een feest (alleen Cees en Paul zagen bijvoorbeeld M1), maar de open sterrenhopen vonden alle kijkers mooi.

Gisteravond heeft Remco van den Bosch, derde jaarspromovendus sterrenkunde aan de Sterrewacht in Leiden (jawel, Sterrewacht zónder n) een lezing gehouden voor leden van sterrenkundevereniging Christiaan Huygens in Papendrecht. Het werd een boeiende lezing van Remco over diverse aspecten van de evolutie en dynamika van sterrenstelsels. Vooral de diverse filmpjes waarin die evolutie en dynamika 'life' in beeld werden gebracht vonden veel gehoor onder het publiek. Zo zagen we onder andere hoe sterrenstelsels onder invloed van de zwaartekracht elkaar aantrekken en dan botsen. Ook waren beelden te zien van de duitse sterrenkundige Genzel van sterren in de buurt van het centrum van de melkweg. De hoge snelheden waarmee deze sterren rondom Sagittarius A* draaien kan maar één ding betekenen: Sag A* is het echte centrum van de melkweg en er bevindt zich daar een superzwaar zwart gat met een massa van 3,6 miljoen zonsmassa's. Een 'lichte' versie van dat indrukwekkende filmpje is hier te verkrijgen. De website van Genzel met meer leuke dingen is hier te zien.
Remco v.d. Bosch is deelnemer aan het zogenaamde Sauron-project. Nee, geen project om die aardige meneer die iets met ringen te maken heeft beter in kaart te krijgen. Sauron draait om een instrument op La Palma, welk van de europese ESA is (en waar onze belastingcenten in zitten, zoals Remco diverse keren opmerkte), die in sterrenstelsels heel gedetailleerde kaarten maakt van de spectra ervan. Door die spectra krijgt men een idee van de snelheden van het gas en dat maakt de bewegingen in zo'n stelsel duidelijk. Remco schetste ons diverse resultaten van het sauron-project. Een voorbeeld van een artikel over Sauron, waar ook Remco aan heeft meegedaan, is voor de liefhebbers hier te lezen. Veel plezier d'r mee :-)

Arie Nouwen, bestuurslid van de vereniging, hield vanavond een zeer gedegen en onderhoudende inleiding over het fenomeen dubbelsterren. Na de presentatie wisten alle toehoorders wat fysische, spectrale, eclipserende, optische dubbelsterren zijn. Een aantal plaatjes (allen geleend) van fraaie exemplaren passeerden de revue. Sommigen zijn zijn mooi vanwege het kleurcontrast, anderen vanwege het helderheidsverschil, of ze spreken juist aan doordat de twee sterren even helder zijn. Dit zijn een paar lijstjes voor degene die op zoek willen gaan:
Bob Hogeveen's favoriete dubbelsterren
De Millenium Star Atlas' helderste dubbelsterren
The Astronomical League mooiste dubbelsterren
Natuurlijk was het de bedoeling om deze avond een aantal dubbelsterren live te aanschouwen. Het was echter bewolkt. In een korte opklaring is het toch nog gelukt om eta-Cassiopeia in beeld te zetten.
Bijgaand plaatje van Albireo is niet geleend, maar afgelopen zomer geschoten door Paul Bakker

De lucht was 's middags nog zo mooi transparant. Helaas, zoals wel vaker in dit jaargetijde begon het al snel na zonsondergang mistig te worden. Geen ideale waarneemomstandigheden, maar voor 8 leden goed genoeg om samen een aantal dubbelsterren (oefenen voor volgende week) en een enkele andere deep-sky object op te zoeken. Zoals bijvoorbeeld sterrenhoop M56.
Na een paar uur kijken was het plots helemaal bewolkt. Tevreden na een leuke avond werd de schuifdeur weer gesloten en de tocht huiswaarts aanvaard.